Việt Nam có nhiều hơn một 'cụ rùa' cần được bảo vệ
10/05/16 02:07PM
Trong khi rùa hồ Gươm được trân trọng như di sản quốc gia thì ít người biết rằng Việt Nam còn có 5 loài rùa biển quý giá đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do sự khai thác quá mức của con người.

Rùa biển được cho là đã có mặt trên trái đất từ 250 triệu năm trước. Chúng trải qua nhiều sinh cảnh và hệ sinh thái trong quá trình di cư phát triển và sinh sản, nên sự vắng mặt của rùa biển sẽ làm cho đa dạng sinh học nhiều vùng bị suy giảm. Chúng cũng được coi là một trong những chỉ số về sự khỏe mạnh của môi trường biển. Trước đây rùa biển được phân bố hầu hết vùng biển Việt Nam với mật độ cao, nhưng nay 5 loài rùa biển Việt Nam đều suy giảm đáng kể. 

Các hoạt động của con người là nguyên nhân dẫn đến số lượng rùa biển ngày càng suy giảm, từ việc đánh bắt ngẫu nhiên khi rùa biển vô tình lọt vào lưới và các phương tiện đánh bắt hải sản của người dân, cho đến các hoạt động đánh bắt chủ ý mang tính chất hủy diệt. Hay từ việc người dân xả rác thải ra biển làm rùa nhầm với thức ăn, nuốt phải dẫn đến chết, cho đến các hoạt động phát triển quy mô lớn của con người như xây dựng kè chống xói mòn, các công trình ven biển, khai thác cát ở quy mô tận kiệt làm mất các bãi đẻ. Thậm chí ánh sáng nhân tạo từ các khu du lịch ven biển cũng gây tác động lớn đến các hoạt động đẻ trứng, di chuyển và kiếm ăn của rùa biển.  

vncreatures

Rùa xanh chỉ còn xuất hiện ở một số khu vực ven biển như Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu), Núi Chúa (Ninh Thuận), Bái Tử Long và Cô Tô – Thanh Lân (Quảng Ninh). Ảnh: Vncreatures.

Theo đánh giá của Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên (WWF) trong năm 2007, có khoảng 1.000 con rùa biển bị ảnh hưởng bởi các hoạt động khai thác thuỷ sản hàng năm. Để giảm thiểu tác động đó, WWF đã có các hoạt động nâng cao nhận thức cho ngư dân về bảo vệ rùa biển, tập huấn cho ngư dân phương pháp cứu hộ rùa gặp phải trong quá trình khai thác thuỷ sản. Đối với nghề câu vàng cá ngừ, WWF khuyến khích ngư dân sử dụng lưỡi câu vòng thay thế lưỡi câu thường để giảm tác động tới rùa biển nhưng vẫn duy trì hiệu quả khai thác cá ngừ.

5 loài loài rùa biển phân bố tại Việt Nam

Tất cả loài rùa biển tại Việt Nam đều được đưa vào IUCN và Sách đỏ Việt Nam ở các cấp độ nguy cấp. Theo ước tính, ở Việt Nam vào các năm 1960-1970 có 500 rùa da mẹ (Dermochelys coriacea) lên các bãi biển làm tổ hàng năm. Đến 2002 chỉ còn 10 rùa mẹ lên làm tổ. Trong suốt thời gian từ năm 2008 đến 2013, giới nghiên cứu chỉ ghi nhận một cá thể rùa da lên đẻ trên bãi Cát Dài tại huyện Cam Lâm (Khánh Hòa) và Hải Lăng (Quảng Trị) vào năm 2013. Các địa phương khác từng có rùa lên đẻ như Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên... thì đến nay không còn dấu vết của rùa da lên bờ làm tổ đẻ trứng

Rùa xanh/vích (Chelonia mydas) phân bố ở hầu hết vùng biển của Việt Nam. Theo ước đoán trước thập niên 1970 có 700 rùa mẹ làm tổ hàng năm. Con số này hiện giảm xuống còn khoảng 300 con lên đẻ tại 7 khu vực là Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu), Núi Chúa (Ninh Thuận), Bái Tử Long và Cô Tô - Thanh Lân (Quảng Ninh), Hòn Cau (Bình Thuận), Hòn Khô - Hải Giang (Bình Định), Hải Lăng (Quảng Trị) và Hòn Cao Cát (Kiên Giang).

Đồi mồi (Eretmochelys imbricata) sống dọc bờ biển, hàng năm số bị bắt khoảng vài trăm con, thậm chí có thể lên đến hàng nghìn. Nếu không có hành động bảo vệ ngay lập tức để nghiêm cấm việc đánh bắt có chủ ý và buôn bán đồi mồi bất hợp pháp thì chỉ trong một vài thập kỷ nữa loài này sẽ biến mất trong khu vực. Từ năm 2008 đến 2013, không còn ghi nhận được bất kỳ cá thể nào lên làm tổ tại các bãi biển của Việt Nam. Các khu vực như Côn Đảo, Cát Bà hoàn toàn không còn loài này lên đẻ trứng từ những năm 2000. 

Loài thứ tư ở Việt Nam là quản đồng (Caretta caretta), hiện không có thông tin chính thức về số lượng quần thể làm tổ ở Việt Nam. Nhiều chuyên gia đã kết luận quản đồng dường như không sinh sản tại Việt Nam từ những năm 1970, nhưng chúng vẫn bị bắt gặp trong quá trình ngư dân khai thác trên biển. Đây là những cá thể sinh sản từ các nước khác trong khu vực.

Đồi mồi dứa (Lepidochelys olivacea) có số lượng nhiều nhất ở Việt Nam vào đầu thế kỷ 20, nhưng cũng là loài bị khai thác nhiều để làm thức ăn. Đến năm 2002, số lượng đồi mồi dứa giảm xuống dưới 40 cá thể trong một mùa sinh sản và khu vực có đồi mồi dứa lên đẻ chỉ còn tại đảo Quan Lạn (Quảng Ninh) và bán đảo Sơn Trà (Đà Nẵng) (Hamann et al. 2006).

Hiện khu vực bán đảo Sơn Trà hoàn toàn không còn dấu vết của loài này, nhất là sau khi xây dựng con đường chạy xung quanh đảo và các khu nghỉ dưỡng, khách sạn trên các bãi cát chính của bán đảo như bãi Nam, bãi Tre... Đồi mồi chỉ còn được phát hiện tại một số bãi biển không có người sinh sống như hòn Nứt Đất (Quảng Ninh) và bãi biển thuộc tỉnh Quảng Trị, với số lượng rất nhỏ.

Nguyễn Diệu Thúy
Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế tại Việt Nam