Ngay từ đầu tháng 3, nhiều chuyên gia đã cảnh báo nạn châu chấu có thể bùng phát mạnh nhất vào tháng 6, thời điểm nắng nóng cao điểm.

Cần kịch bản ngăn "đại dịch"

Bộ NN&PTNT vừa có báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ về tình hình dịch châu chấu sa mạc trên thế giới và kế hoạch ứng phó châu chấu sa mạc xâm nhập vào Việt Nam. Theo đó, đàn châu chấu sa mạc tại Đông Phi với số lượng ước tính hàng trăm triệu con đang bao phủ 2.400 km2 diện tích tại đây. Mỗi nơi chúng đi qua, cây trồng, hoa màu bị tàn phá nặng nề. Nếu không được kiểm soát, sẽ có tới 60 quốc gia bị ảnh hưởng, 1/5 diện tích hoa màu, đồng cỏ trên thế giới bị tàn phá, đe dọa an ninh lương thực cho hàng trăm triệu người.

Tính đến cuối tháng 5, đàn châu chấu sa mạc vẫn đang tiếp tục sinh sản và nhân đàn tại Đông Phi và bán đảo Ả Rập. Tại khu vực Tây Nam Á, châu chấu đang hình thành các đàn nhỏ tại khu vực đẻ trứng. Cá biệt tại Ấn Độ, do ảnh hưởng của siêu bão Andama gây ra các đợt gió mạnh nên một số đàn châu chấu đã di chuyển từ khu vực sinh sản tại khu giáp biên giới Pakistan tới phía Bắc và miền Trung Ấn Độ.

"Hiện nay, châu chấu sa mạc đã gây hại tại Pakistan, cuối tháng 5 đã xâm nhập vào phía Bắc và phía Tây Ấn Độ và có nguy cơ di chuyển qua Ấn Độ xuống khu vực các nước Bangladesh, Myanmar, Lào hoặc các tỉnh Vân Nam, Quảng Tây (Trung Quốc) và vào Việt Nam. Nếu dịch bùng phát tại các khu vực kể trên, sẽ đe dọa trực tiếp tới sản xuất nông nghiệp của các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam" - Bộ NN&PTNT cho biết.

Bộ NN&PTNT sẽ tiếp tục theo dõi sát tình hình các đàn châu chấu di cư; các cảnh báo về hướng di chuyển và gây hại của châu chấu sa mạc từ Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO) và các nước liên quan để chủ động các phương án phòng, chống dịch kịp thời và hiệu quả. Bên cạnh đó, Bộ cũng làm việc với Bộ Quốc phòng về thiết bị phun thuốc và khả năng phát hiện châu chấu ở độ cao 2.000m hoặc hơn. Bộ cũng làm việc với Trung tâm Khí tượng thủy văn quốc gia về nội dung này để sử dụng radar dân sự thuận lợi hơn.

Ăn sạch lá, mầm cây, đe dọa nông nghiệp

Trong những ngày qua, nạn châu chấu lưng vàng đã và đang hoành hành, tàn phá lúa, ngô, hoa màu, luồng, tre của người dân xã Mường Chanh, huyện vùng cao, biên giới Mường Lát (Thanh Hóa), gây thiệt hại nặng nề. Theo người dân địa phương, tại các bản Chai, Cang, Bóng, châu chấu lưng vàng xuất hiện dày đặc, cắn phá các loại cây trồng của người dân. Hơn chục hecta lúa chiêm xuân của bà con nông dân ở các bản này chưa đến kỳ thu hoạch đã và đang bị châu chấu lưng vàng cắn phá làm bông lúa non rơi rụng, gây thiệt hại. Bà con nông dân trong xã đã dùng thuốc trừ sâu phun vào cây trồng để diệt châu chấu nhưng không hết. Người dân còn dùng lưới, vải màn, thắp đèn ban đêm để bắt châu chấu nhưng chưa có hiệu quả.

TS Nguyễn Văn Liêm, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho hay, dịch châu chấu sa mạc nguy hiểm ở chỗ khi điều kiện thức ăn khan hiếm, chúng sẽ tạo thành một tập tính tập trung thành các đàn lớn để di chuyển, có thể bay xa 150km/ngày, và bay ở độ cao dưới 2.000m so với mực nước biển. Do đó, dịch châu chấu sa mạc là mối đe dọa rất lớn cho sản xuất nông nghiệp ở nhiều nước thuộc châu Phi, Trung Đông, Nam Á và Đông Nam Á.

GS Bùi Công Hiển, Hội Côn trùng học Việt Nam cho hay, theo FAO, dịch châu chấu sa mạc bắt nguồn từ tháng 5/2019 ở khu vực các nước Trung Đông, sau đó bùng phát và lan rộng ra các nước châu Phi và Tây Á, Nam Á. Châu chấu sa mạc là một trong những loài sâu hại di cư có sức tàn phá thực vật lớn nhất, nguy hiểm nhất. Chúng là loài sâu hại đa thực, ăn bất kỳ loại cây xanh nào mà chúng bắt gặp và ăn tất cả các bộ phận trên mặt đất của cây. Chúng đi đến đâu, reo rắc cái chết của thảm thực vật đến đấy. Toàn bộ cây cối sẽ xơ xác, trơ lại thân cành chỉ sau một đêm. Điều này là cực kỳ nguy hại, cần phải có các biện pháp xử lý triệt để, nếu không cả nền nông nghiệp sẽ đứng trước thảm họa lớn.

Mỗi con châu chấu sa mạc trưởng thành tiêu thụ bình quân 200 mg chất xanh/ngày. Trong khi đó, mật độ phân bố một đàn có thể lên tới 150 triệu con/km2, ước tính một đàn 1 km2 có thể tiêu thụ lượng thức ăn 1 ngày tương đương lượng thức ăn của 35.000 người. Một trong những đặc điểm đáng sợ của châu chấu sa mạc là khả năng tạo đàn cực lớn, diện tích đàn tính theo km vuông, tổng đàn lên tới cả trăm tỷ con và di cư rất xa. Theo GS Bùi Công Hiển thì giống châu chấu này có khả năng thích nghi cao với điều kiện thời tiết nắng nóng, nên mùa hè cũng là thời điểm bùng phát của dịch.

Từ năm 2008 đến nay, tại Việt Nam ghi nhận các đợt bùng phát châu chấu tre lưng vàng ở 3 tỉnh Sơn La, Điện Biên và Bắc Kạn. Như năm 2018, châu chấu tre lưng vàng phát sinh và gây hại hơn 2.000ha cây trồng, chủ yếu hại cây lâm nghiệp (tre, luồng, vầu). Còn theo Viện Bảo vệ thực vật (Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam), lịch sử đã ghi nhận một vài đợt dịch châu chấu ở Nghệ An năm 1978; Phú Thọ 2008 - 2012 và gần đây nhất là ở miền núi phía Bắc.

                                                                                                                             Mai Chi/Theo GD&TĐ